Жамбыл облыстық Қоғамдық кеңесінің кезекті отырысында дене шынықтыру және спорт басқармасын қарамағындағы мемлекеттік мекемелерге жүргізілген мониторинг қорытындысы қаралып, ұсынымдар қабылданды.

---

Жақында Жамбыл облыстық қоғамдық кеңесінің кезекті отырысы өтті. Онда облыс әкімдігінің денешынықтыру және спорт басқармасының қарамағындағы мемлекеттік мекемелерге өткен жылдың желтоқсан айынан бастап жүргізілген қоғамдық мониторинг қорытындысы қаралды.

Бүгінгі таңда аталған басқармаға қарасты 53 мекеме жұмыс атқаруда. Осы спорт мекемелерінде 29 862 спортшымен тұрақты түрде 1 122 жаттықтырушы жұмыс жүргізеді. Қазіргі уақытта облыста спорттың 83 түрі қамтылған.

Нәтижесінде шалғай елді мекендерде ұйымдастырылған спорттық іс-шаралардың саны ұлғайып, сапасы артты және қатысушылары көбейді, бұл өз кезегінде облыста бұқаралық спорттың дамуына ықпалын тигізуде.

Өткен жылы 3908 спорттық іс-шара ұйымдастырылып, 282,3 мың адам қамтылды. 2023 жылы мемлекеттік спорттық тапсырысты іске асыруға облыстық бюджеттен 930,7 млн.теңге бөлініп, 72 өнім беруші спорттың 19 түрімен 8362 балаға ваучер берілді. Спортты дамыту мақсатында 2023 жылы 22 спорт кешенінің құрылысы жүргізіліп, 10 спорт кешені қолданысқа берілді. Ал, қалған 12 спорт кешенінің құрылысы 2024 жылы аяқталады.

Сонымен қатар, 71 спорт алаңшасы қолданысқа берілді. Облыс бойынша 2244 спорт нысаны жұмыс атқаруда. Нәтижесінде, халықтың спорттық инфрақұрылыммен қамтылу деңгейі 64,9 %-ды құрады. Сонымен қатар, қоғамның назарын аударған мәселелер де анықталды. Мысалы, кейбір спорт мектептерінің (жекпе-жек спорт клубы, №5, №7) директорлары халықаралық спорт жарыстарына Ұлттық федерациялардың келісімінсіз ұлттық құрама командаларының құрамына кірмейтін спортшыларды қатыстырумен әуестенеді. Мысалы, облыста ұлттық құрама командасының мүшелері бар болып тұра 2023 жылы шілде айында Сочи (РФ) қаласында өткен каратэ-до SHOTOKAN (WSF версиясы бойынша) күресінен өткен Әлем чемпионатында Ұлттық құрама командасының мүшесі емес спортшылар қатысқан. Бұндай заң бұзушылықтар тұрақты түрде жіберілуі үрдіс алған.

Осындай мәнсіз коммерциялық іс-шараларға қатысудың тағы бір себебі - мектептердің рейтингін «қолдан көтеру». Мысалы, №5 облыстық мамандандырылған  балалар-жасөспірімдер спорт мектебінің түлектерінен Ташкентте өткен Әлем чемпионатына қатысқан 11 адам 40 медаль жеңіп келген, оның 23-і алтын, 6-уы күміс, 11-і қола. Қол күресінен де осындай көрсеткіштер бар. Жалпы медальдар саны-124, оның ішінде 58 алтын, 30 күміс, 36 қола.

Спорт мектептерінде бюджеттен бөлінетін мол қаржыны дұрыс, тиімді пайдалану мәселесінде бақылаудың босаңсығаны, есеп қызметкерлерінің кәсіби деңгейінің төмендігінен көптеген заң бұзушылықтарға жол берілген. Мысалы, Жамбыл облысы бойынша ішкі мемлекеттік аудит департаментінің ақпаратына сәйкес 2023 жылдың қаңтар-тамыз айларында спорт басқармасына қарайтын мекемелердің басшылары мен есепшілеріне жалпы сомасы 3 млн 225,4 мың теңгеге 34 рет әкімшілік айыппұл салынған. Кейбір мекеме басшыларына 7 реттен айыппұл салынған.

Қоғамды алаңдатқан мәселенің бірі- «Тараз» футбол клубының соңғы 3 жылда 1-лигадан шыға алмай жүруі. Талдау көрсеткендей, қате кадр саясатының салдарынан 2020 жылы маусым айынан 2021 жылдың аяғына дейін  клуб директоры болған Т.Тұрлыбай бөлінген бюджеттен (1,2 млрд теңге) артық 1,0 млрд теңгеге міндеттеме қабылдап, клубтың кредиторлық қарызы 2021 жылдың аяғында 1,0 млрд теңгені құраған. Содан бері клубтың есеп-шоты бұғатталған. Бірақ, әлеуметтік салдары жоғары болған заң бұзушылыққа бағдарлама әкімшілігі - спорт басқармасынан ешкім тәртіптік жауапкершілікке, ал клуб директоры Т.Тұрлыбай әкімшілік жауапкершілікке тартылмаған.

Бақылаудың босаңсығанын келесі фактіден де көруге болады.

Мысалы, Тараз қаласындағы «Кәсіби жекпе-жек» спорт мектебін (директоры  Далабай Е.) 2023 жылы 7 желтоқсанда тексерген уақытта әр топта бекітілген 15-16 баланың орнына жаттығуға 7-8 бала келген, ал грек-рим күресінің бір тобында балаларды күнделікті тіркеу журналы 1 ай бойы толтырылмаған, соңғы тіркеу 9 қарашада белгіленген, яғни осы топтың жаттықтырушысының 1 ай бойы балалармен жаттығу жүргізбегендігі анықталып отыр.

Негізінен, спорт мектептерінде спорт түрінің 7-ден 18-ге дейінгі түрі бекітілген, алайда осы спорт мектептері өз спорт залында 7-10 түрімен ғана жаттығу өткізеді, ал қалған спорт түрлері басқа сырттағы спорт мектептерінде өткізілуде. Бұл жағдайлар мектеп басшылығы тарапынан басқылаудың өз дәрежесінде жүргізілмеуіне алып келеді.

2024 жылға арналған бұқаралық спорттық іс-шаралардың күнтізбелік жоспарына сәйкес, 15 спорт түрлері бойынша 34 - ҚР чемпионаттары мен ҚР кубогтарына, 117 ресми халықаралық жарыстар, оның ішінде: Әлем чемпионаты, Әлемдік Гран-при, Әлем кубогы, Азия-Тынық мұхиты ойындарына, халықаралық классификациялық жарыстарға және Париж - 2024 Паралимпиада ойындарына, лицензиялық іріктеу жарыстарына қатысу мақсатында облыс бюджетінен 2023 жылдың наурыз айында  кәсіпорынға қосымша 66472,0 мың теңге бөлінген. 2024 жылға спорттық іс-шараларға қарастырылған 24173,0 мың теңге спортшылардың тек ҚР чемпионаттарына ғана жұмсалады. Сондықтан, халықаралық пара жарыстарға қамтылуға қажетті қаржы қарастыру қажеттілігі туындауда.

Тараз қаласында дене мүмкіндігі шектеулі адамдардың дене шынықтыру және спортпен тұрақты шұғылдануына,  қала ішінде орталықтандырылған,арнайы дене мүмкіндігі шектеулі адамдарға арналған көп салалы спорттық нысан жоқ.

Спорт түрлерімен мүгедектер Тараз қаласының әр жерлерінде орналасқан ғимараттарда шұғылданады.

Жаттығу процесстеріне мүгедектерді тұрақты тасымалдауға спорт клубтың екі  шағын автобустары жеткіліксіз.

Мониторинг барысында топ мүшелерілерінің қатысуымен 2023 жылы іске қосылған  дене шынықтыру-сауықтыру кешендерінің сапасына мониторинг жасалып, бірқатар кемшіліктер анықталды:

• Жамбыл ауданы Гродиково елді мекеніндегі кешенде балалар жуынатын бөлмеде (душ) кәріз жүйесі сапасыз соғылған, пайдалануға мүмкіндік жоқ;

• Осы ауданның Қарой ауылдық округі Сұлутөр елді мекеніндегі кешенде үлкен спорт залын жылытатын пеш бүгінгі күнге дейін іске қосылмаған, жаттығу жүргізілмеген, екінші жылыту пешінің автоматты түрде қосу-ажырату приборы істен шығуына байланысты пеш үздіксіз жұмыс істеп, бір айда бір жылға жылытуға қаралған қаржы ысырап болған. Шатырдың кей жерінен су ағады;

• Айша бибі елді мекеніндегі күрес кілемі (татами) стандартқа сай алынбаған, яғни қатты және кафельденген полға төселген. Балалардың күреспен айналысуына өте қауіпті, жарақат алу қауіпі жоғары.

 Мониторинг кезінде Түрксиб елді мекенінің тұрғындары жеке кәсіпкерден спорт кешені үшін 2006-2018 жылдары жалға алып, жыл сайын 3,8 млн теңге жал ақысын төлеп келген де, 47,7 млн теңгеге 2018 жылы сатып алынған, 1976 жылы салынған ғимараттың бүгінгі күйі туралы мәселе көтерді. Бұл ғимаратты күрделі жөндеуден өткізу үшін жобалық-сметалық құжатты сараптамадан өткізгенде,  оның сейсмикалық тұрғыдан өте қауіпті екендігі, құрылыс нормаларына сәйкестендіріліп, күрделі жөндеу жұмыстарын жүргізу үшін 500,0 млн теңге көлемінде қаржының қажеттілігі анықталып, экономикалық тұрғыдан тиімсіз екендігі жөнінде қорытынды берілген. 2019 жылдан бері бұл ғимарат жабық, ешқандай жаттығулар өткізілмейді. Бұл мәселе арнайы тесеріс жүргізуді талап етеді.

«Жамбыл облысы әкімдігінің дене шынықтыру және спорт басқармасы олимпиадалық резервтің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі» 7 олимпиадиалық спорт түрі бойынша 7-11 сынып аралығындағы спортшыларды дайындайды.  Жамбыл облысы әкімдігінің 27.02.2020 жылғы №33 қаулысы негізінде «Жамбыл облысы әкімдігінің дене шынықтыру және спорт басқармасы олимпиадалық резервтің облыстық мамандандырылған мектеп-интернат-колледжі» КММ мекемесі болып атауы өзгертілген, яғни колледж мәртебесі берілген. Бірақ тиісті лицензияның жоқтығынан колледж жұмысын бүгінгі күнге дейін бастамаған.

 Аталған лицензияны алу үшін қазіргі мектеп-интернат-колледждің материалдық-техникалық базасы сәйкес келмей отыр. Қазіргі таңда мектеп-интернат-колледжде 197 оқушы жаттығуда, оның ішінде 160 ауылдық жерлердің жасөспірім балалары екендігін ескеріп, жоғарыда айтылған мәселені шешу мақсатында спорттағы дарынды балаларға мектеп-интернаттан кейін колледжде білімдерін жалғастыру үшін Жамбыл облысы әкімдігінің жұмыспен қамтуды үйлестіру және әлеуметтік бағдарламалар басқармасының теңгерімінде тұрған Тараз қаласы, К.Әзірбаев көшесі, 156 мекен-жайында орналасқан ғимаратты оқу процесін ұйымдастыру және жатақханамен қамтамасыз ету үшін мектеп-интернат-колледжінің теңгеріміне берілген және аталған ғимараттың күрделі жөндеу жұмысын жүргізу үшін жасалып жатқан жобалық-сметалық құжаттамаға сай колледждің оқу кабинеттері мен жатақхана талаптарына сәйкестендіруді сұранады.

Колледж ашылған жағдайда 9,11 сыныптан кейін спортшыларымыз тағы 2,5 жыл уақыт жаттығу жасап, спортшы-мамандар ретінде  жетістіктерін еселей отырып, спорт түрлерінің жастар арасындағы облысымыздың және Қазақстан Республикасының құрама командаларының қатарын толтырар еді.

Спорт қауымдастығын, жаттықтырушыларды толғандырған тағы бір мәселе - барлық спорт мектептеріндегі спорт түрлерін біріктіріп, топтастыру әдісіне көшкені. Топтастыру мектептер арасындағы бұрынғы бәсекелестікті әлсіретті. Мысалы, Тараз қаласында әр спорт түрін бір - бір  мектепке топтастырудың салдарынан қалалық спорт турнирлерін өткізу мүмкін болмай қалды. Ал, спорт басқармасына қарайтын 53 мекеменің (кәсіпорынның) 18-і Тараз қаласында орналасқан спорт мектептері, клубтары, орталықтары.

Отырыста кеңес мүшелері тарапынан қоғамдық мониторинг нәтижелері бойынша анықталған себептер мен жағдайдарды жою жөнінде дене шынықтыру және спорт басқармасына нақты ұсынымдар берілді.