Қоғамдық кеңес азаматтық белсенділікті арттырады

---

«Біз елімізде азаматтық белсенділікті жандандыруымыз керек. Мемлекет пен қоғамның саналы әрі сындарлы серіктестігіне жол ашуымыз қажет. Сол себепті орталық және жергілікті органдардың, квазимемлекеттік сектордың жанындағы қоғамдық кеңестерді дамытып жатырмыз. Мен бірнеше рет олардың қызметіне қатысты  сын айтқан болатынмын. Дегенмен, бұл кеңестердің орасан зор институционалдық әлеуеті бар. Соны толығымен жүзеге асыру керек...»

Президент Жолдауынан

 

Қоғамдық кеңес – аты айтып тұрғандай, қоғамдағы резонанс туғызатын тақырыптарды кеңінен талдайтын алаң. Оның жұмыс функциясына сәйкес өзіндік міндеттері бар. Соған сай бұқара алдында құрылым беделі біршама мәнге ие болды. Ал, алдағы уақытта қандай тақырыптар талқыға түспек? Кеңес мүшелері кімдер? Белсенділер көтерген бастамалар қалай жүзеге асуда?

Осы және өзге де сауалдар аясында облыстық Қоғамдық кеңес төрағасы Мақсым Ізбасовпен сұхбаттасқан едік.

– Мақсым Шафихұлы, бұл құрылым мен жергілікті мәслихаттардың айырмашылығы неде? Екі орган бірін-бірі қайталамай ма?

– Мемлекеттің негізгі саяси бағыттарының бірі – халық үніне құлақ асатын мемлекет құру болса, бұл азаматтық қоғам арқылы жүзеге асады. Қоғамдық кеңестер – елімізде жаңадан құрылған институт.

Пікіріңіз орынды, азаматтар арасында «Қоғамдық кеңес мәслихаттардың жұмысын қайталап отыр» деген түсінік қалыптасқан. Дұрысында, мәслихаттар – жергілікті биліктің екі тармағының бірі, әкімдіктер – атқарушы, мәслихат – өкілді. Қоғамдық кеңестің мақсаты мен міндеті – азаматтық қоғамның мүдделерін білдіру, мемлекеттік органдармен өзара іс-қимылын дамыту.

– Осыған сәйкес, Кеңес өз міндетін толық орындап жүр ме?

– Облыс аумағындағы өзекті мәселелерді қозғап, тиісті мемлекеттік органдарға жеткізетін ұйымдардың бірі – қоғамдық кеңес. «Ұлт жоспары – бес институционалдық реформаны жүзеге асыру жөніндегі 100 нақты қадам» бағдарламасында Қоғамдық кеңестердің ролі мен маңызы көрсетілген. Мәртебесін айқындау үшін 2015 жылдың 2 қарашасында «Қоғамдық кеңестер туралы» Заң қабылданса, 2021 жылғы 3 қаңтарда мемлекет басшысы «Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық актілеріне қоғамдық кеңестердің қызметі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Заңына қол қойды. Енгізілген түзетулер Қоғамдық кеңестер құру мен олардың жұмыс жасау тетіктерін жетілдіруге жан-жақты мүмкіндік береді.

Кеңестің міндеті – елдің жоғын жоқтап, проблемасын көтеру. Мемлекет басшысы Қасым-Жомарт Тоқаев 2019 жылғы қыркүйектегі «Сындарлы қоғамдық диалог – Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты халыққа Жолдауында «Халық үніне құлақ асатын мемлекет» Тұжырымдамасын іске асырып, азаматтық қоғамды нығайтуға шақырды. Әр жоба жүзеге асқан бастапқы уақытта кемшіліксіз болмайтыны, халықтың сынынан өтіп барып, өз жолын табатыны белгілі. Сол сияқты бұл тұжырымдама жүзеге асқанымен, аймақтық деңгейдегі мемлекеттік органдардың халықпен тығыз жұмыс істемейтіні жасырын емес. Қоғамдық кеңес те осы мәселені шешіп, халық үніне құлақ асатын мемлекет қалыптастыруға өзіндік үлес қосып отыр.

Жалпы айтқанда, кеңес өз міндеттерін толық орындап жүр деп айта аламын. Жұмыс нәтижелері республикалық Қоғамдық кеңестердің біріккен «ҚазКеңес» порталында, облыстық кеңес сайтында, әлеуметтік желілерде, БАҚ-та жарияланып тұрады.

– Қоғамдық кеңестің  негізгі міндеттерінің бірі – ұсыныс беру. Сол бастамалар жүзеге асып жатыр ма?

– Заңға сәйкес Қоғамдық кеңестердің ұсынымдарын Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген шешімдерді қабылдайтын және толыққанды жауап беретін мемлекеттік органдардың, квазимемлекеттік сектор субъектілерінің қарауы міндетті.

Қоғамда резонанс туғызып, көп талқыланған тақырыптарға қатысты да ұдайы үн қатып отырамыз. Мәселен, шалғайдағы Құрманғазы ауданына қатынайтын жолаушылар пойызын шығару жөніндегі шешімнің орындалуы тым ұзаққа созылып кетуі халықтың орынды наразылығын тудырды. Осыған орай, Кеңес тарапынан қозғау салынып, мәселе шешімін тапты. «Құрманғазы-Атырау» пойызы  келісім-шартқа сай бұрын 3 вагон болса, халықтың сұранысына сай тағы 2 вагон қосылды. Бұл – жергілікті тұрғындар үшін жасалған жағдай. Себебі, такси бағасы жаңа жыл қарсаңында Атырауға дейін 1 адамға 10 мың теңгеге дейін көтерілген, ал пойыз билетінің құны – 1500 теңге. Жылыой ауданындағы Құлсары қаласының ескі вокзалының жанынан жаңадан салынған теміржол вокзалы 1 жыл бойы қосылмай бос тұрғаны зерделеніп, мәселені анықтағаннан кейін жаңа вокзалдың биылдан бастап қосылуына себепші болдық.

Біз көтеріп отырған тағы бір өзекті мәселе – өңірде жұмыс жасап отырған ірі мұнай өндіру компанияларының активтері және осы компаниялардан жергілікті жерге тиетін үлестің жайы. Облыстық Қоғамдық кеңес мүшелері 30 маусым күні «NСOС» компаниясының 2021 жылғы тұрақты даму есебін тыңдауға қатысып, компанияның облыс қажеттілігіне бөлетін сомасы жалпы қаржының 80-90% деңгейінде болуын ұсынды. Облыстық Қоғамдық кеңес атынан Энергетика министрлігіне, облыс әкімі мен «NСOС» компаниясына хат жолданды. Бұл ұсыныс қолдау тапса, экологиясы ауыр жағдайдағы Атырау облысының көптеген көкейкесті әлеуметтік мәселелерінің түйіні оң шешілер еді. Жалпы, аталған мәселенің көтерілуінің өзі оның шешімін іздеуге жасалған қадам деуге болады.

Биыл Қоғамдық кеңестің 4 мәжілісі, бірнеше рет салалық бағыттары бойынша құрылған комиссия мәжілістері өтті. Онда облыс бюджетінің игерілуі, Атырау қаласы әкімінің қоғамдық пікірмен жұмысы, сыбайлас жемқорлыққа қарсы қызметтің жұмысы тыңдалды. Сонымен қатар, облыс әкімі Кеңес мүшелерімен кездесті. Отырыстарда көтерілген мәселелер бойынша Кеңес мүшелерінің ұсыныс-пікірлері ескерілген қарар қабылданып, тиісті мекемелерге жолданып отырады. Биыл Кеңестің қарауына 42 нормативтік-құқықтық актінің жобасы түсіп, тиісті мекемелерге ұсыныс жолданды.

– Қандай мәселелер көтерілді, алда қандай жоспар бар?

– Әр мәжілісте Кеңес мүшелері әртүрлі мәселелерді көтереді. Мысалы, облыстық Қоғамдық кеңес мүшелері мемлекеттік сатып алуда спортқа көп ақша бөлінетінін, бірақ нәтиже жоқтығын, әлем жүлдегері болған параолимпиадашылардың формасыз жүргенін, 2021 жылы халықтың әлжуаз топтарының әлеуметтік картасын жасақтау үшін 42 миллион теңге бөлінсе де, картаның әлі жасақталмағанын көтерді. Бұл бір ғана мысал.

Осы тәрізді әр басқосуда өзекті, маңызды тақырыптар қамтылады. Мысалы, еліміз бойынша нашақорлық көрсеткіші азаймай тұрғаны, жасөспірімдердің арасында трамадолға тәуелділер көбейгені, күнделікті тұтынатын тауарлардың күннен күнге қымбаттауына қатысты мәселелер қаралды.

Облыс орталығындағы «Сарайшық» базарындағы әлеуметтік маңызы бар азық-түлік базар бағасынан да жоғары бағамен сатылады, бағаны тұрақтандыру жұмыстары бойынша жергілікті әкімдік тарапынан бақылау да жеткіліксіз. Мемлекет тарапынан қаржы бөлініп, «әлеуметтік базар» болып ашылғанымен, бүгінде өз деңгейінде халыққа қызмет көрсетпейді. Олай болса, неліктен  мемлекет тарапынан қыруар қаржы бөлініп салынды деген базар мәселесі күн тәртібіне шықты.

Сонымен қатар, әлеуметтік кәсіпкерлік корпорациясының тұрақтандыру қорына қатысты, Атырау қаласындағы изолятордың жағдайы төмендігі, мұнай өңдеу зауыты маңындағы 18 отбасыны көшіру, балалардың жазғы демалысы, оларға жыл бойы жұмыс жасайтын демалыс орындарын салу, мүгедектер мәселелері, электронды пандустың орнына механикалық пандустар орнату, көп балалы, аз қамтылған және ерекше бала тәрбиелеп отырған аналарға баспана мәселесін шешу, қаладағы ескі базардағы антисанитариялық жағдай, ауру адамдардың мүгедектік алуына байланысты арыз-шағымдар көп екені де талқыланды.

Облыс үшін өте өзекті мәселе – экологияның тұрғындар саулығына әсерін зерттейтін ғылыми зерттеу орталығын ашу да қарастырылды. Емдеу-сауықтыру мекемелерінде аппараттар мен дәрігерлер тапшылығы, аналардың ауру және ерекше балаларын шетел асып емдетуге әлеуметтік желі арқылы қаражат жинау үдеп барады. Ал, Президент бастамасымен  құрылған «Қазақстан халқына» қорынан әлі күнге дейін Атырау облысы тұрғындарына ешбір көмек жоқ. Кеңес мүшелері науқас балаларды емдетуге Қордан қаражат бөлдіру үшін облыс әкімінің ықпал етуі, түрлі-түсті металл қабылдау пункттерінің заңсыз қызметін қадағалау, егілген тал-теректерді суару, облыстық онкологиялық ауруханадағы ахуалды көтерді.

Атырау қаласының әкімі Мейірім Қалауидың «Қоғамдық пікірмен жұмысы» туралы есебінде де өзекті мәселелер талқыланды. Аз қамтылған және көп балалы аналар арасында проблемалық мәселе – «Нұрлы жер» мемлекеттік бағдарламасы бойынша арендалық пәтерлерді жекешелендіру және кеңейту мүмкіндігінің болмауы. Қаладағы Т.Жұмағалиев көшесінің 17А үйінің тұрғындары мәселенің оң шешілуін талап етіп, бірнеше рет жиналған еді. Заң талаптарында бұл пәтерлерді жекешелендіру мүмкіндігі қарастырылмаған. Сондықтан, оны шешу үшін Индустрия және инфрақұрылымдық даму министрлігіне заңдарға өзгерістер енгізу қажеттігі жөнінде ұсыныс хат жолданды.

Кеңес мүшелері облыс тұрғындарының тұрмыс-тіршілігі мен әлеуметтік жағдайын жақсарту бойынша көптеген мәселелер көтеріп отыр.

Жоспарға келсек, таяуда Денсаулық сақтау басқармасының жұмысы  тыңдалды. Бұл салада жасалып жатқан жұмысты жоққа шығаруға болмайды, бірақ, халықтың бұл бағыттағы өкпе-реніші әлі де көп. Сондықтан, облыстық Кеңес мүшелері көптеген проблемаларды атап көрсетті.

– Кеңестің құрамы жаңарды. Қазіргі мүшелері кімдер?

– Атырау облыстық Қоғамдық кеңесінің жаңа құрамы облыстық мәслихаттың биылғы 29 наурыздағы №139-VII шешімімен бекітілді. Кеңестің 31 мүшесі бар. Азаматтық қоғамнан сайланған 25 адамның 4-і саяси партиялар, 14-і үкіметтік емес ұйым өкілдері, 7-і өзін-өзі ұсынған кандидаттар, 6-ы – мемлекеттік қызметшілер. Қоғамдық кеңестің құрамы 93,5%-ға жаңартылды.

Наурызда өткен Қоғамдық кеңестің алғашқы мәжілісінде ашық дауыс беру тәсілімен Кеңес төрағалығына сайландым.

– Қоғамдық кеңес – пікірлер алаңы. Алайда, шынайы талқылаулар керек. Сіздің ойыңызша, жаңа құрам арқылы құрылымның белсенділігі артты ма?

– Облыстық кеңес өзіне берілген өкілеттіктер шегінде атқарушы билік пен бұқараның ақылдасу алаңына айналып, қоғамдық бақылаушы міндетін жүйелі алға қойып жұмыс жасайды деп айта аламын. Кеңес мүшелері министрліктің де, әкімдіктің де жұмысына бақылау жүргізе алады. Кеңес атқарушы органдардың жұмысын толыққанды сынай алады. Билікті сынаудан именбейді. Бұрынғы кеңес мүшелері билікті сынағанның өзінде де қиялап, тұспалдап айтпаса, ойын тікелей жеткізе алмайтын. Ал, қазір ашықтық, жариялылық басым. Қоғамдық белсенділік артқан.

Кеңестің белсенді мүшелері ретінде Мәдина Құлышева, Шынар Ізтілеуова, Арман Хайруллин, Сәкен Өскенбаев, Сандуғаш Кукенова, Нұрлан Жонасов, Балжан Досмұхамбетова, Салтанат Рахимова, Гүлжан Елешева, Дәурен Сейітқалиев, мемлекеттік органдардан сайланған Нұрлан Сүйінбаев, Нұржан Ермұханов, Серік Қадыров секілді азаматтарды айта аламын. Олар үнемі әлеуметтік желідегі парақшаларында азаматтық позицияларын ашық білдіріп келеді.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаев: «Өзгерісті әрқайсымыз өзімізден бастауымыз керек. Әрбір адам және бүкіл қоғам жаңғыруы қажет. Бізге ешкім сырттан келіп, ештеңе жасап бермейтіні анық, бәрі өз қолымызда. Сондықтан баршаңызды жаңа Қазақстанды құруға бір кісідей жұмылуға шақырамын. Халықтың қолдауымен мақсатымызға жетеміз деп сенемін. Маңызды шешімдер жұртшылықтың қатысуымен ашық қабылданады. Өйткені, мемлекет әр азаматтың үніне құлақ асады» деді. Кеңес мүшелері де осы принципті ұстануда.

– Атқарылған жұмыстар мен алдағы межені айтып өттіңіз. Тағы бір сұрақ – күн тәртібін кім белгілейді?

– Жұмыс тәртібін Кеңестің төрағасы белгілеп, оны өткізу күнін тағайындайды. Кеңес мәжілістерін ашып, жүргізіп отырады. Егер оның жұмысына Қоғамдық кеңес мүшелерінің жалпы санынан кемінде жартысы қатысса, ол заңды болып табылады. Қоғамдық кеңес мүшелерінің ұсыныстары бойынша мәжілістің күн тәртібі толықтырылады, өзгертілуі де мүмкін. Кеңес шешімдері, оның ішінде рәсімдік мәселелер бойынша шешімдері отырысқа қатысқандардың ашық дауыс беруі арқылы қабылданады. Қоғамдық кеңес қабылдайтын шешімдер хаттамамен ресімделеді және ұсынымдық сипатта болады.

– Алғашқы мәжілісте Кеңес мүшелері дәстүрлі емес басқосу форматын қалайтындарын жеткізді. Жүзеге асты ма?

– Бүгінде Кеңес кеңсесі облыстық әкімдік ғимаратында орналасқан. Әлеуметтік желідегі парақшада кеңсенің байланыс телефоны және кабинеті ашық жарияланған. Кеңестің 30 мүшесіне қызметтік куәлік дайындап, таратылды. Ғимаратқа кідіріссіз кіріп, бас қосып, пікір алмасуға кедергі жоқ.

Бұдан бөлек кеңес мүшесі, қалалық Жастар ресурстық орталығының басшысы Серік Қадыров дәстүрлі емес басқосуға ғимараттарының есігі ашық екенін сонау баста білдірген. Қалай дегенде де, қай форматта өткізер болсақ та, бас қосатын жер проблема туғызбайды.

– Енді қазақтың төл ұғымы – Құрылтайға қарай ойыссақ. Алғашқы жиын ұлт ұясы – Ұлытауда өтті. Не түйдіңіз?

– Ұлттық Құрылтайдың алғашқы басқосуы жаңадан құрылған Ұлытау өңірінде өткені қуантады және осы шараға қатысу құрметіне ие болғаныма өте қуаныштымын.

Мемлекет басшысы биылғы 16 наурызда Қазақстан халқына Жолдауында «Бірлігімізге негіз болған дала демократиясының дәстүрлерін жаңғыртуға тиіспіз» деп атап көрсеткені бәріміздің есімізде. Былтырғы күзден бастап өзім басқарып келе жатқан Қоғамдық кеңесті мысалға ала отырып, адамдардың мұндай құрылымдармен қарым-қатынасы қалай болатынын көріп отырмын. Кеңестің әлеуметтік желілердегі парақшаларында белсенділік бар. Құрылтай билік пен халық арасындағы дәнекер болады. Ал, Президент айтқандай, Құрылтай жұмыс істеп тұрған барлық өңірлік Қоғамдық кеңестерді өз айналасына шоғырландырмақ.

Ұлттық Құрылтайдың мүшелерімен танысып, оның қандай ауқымды маңызы бар екенін, қандай көрнекті тұлғалардың бар екенін көрдім. Үлкен әсер түйдім.

– Қаралған мәселелер ішінде қайсысын маңызды деп атар едіңіз?

– Ұлттық Құрылтайдың Қоғамдық кеңестен айырмашылығы неде? Ұлттық қоғамдық сенім кеңесінде өзекті әлеуметтік-экономикалық про-блемалар, саяси реформалар мәселелері талқыланса, Ұлттық Құрылтайда ұлттық құндылықтар негізінде қоғамды топтастыруды одан әрі дамытуға қатысты ұзақ мерзімді мәселелерге назар аударылады.

Құрылтай қоғамдық диалогтың біртұтас институционалдық моделін қалыптастырады деп сенемін. Өйткені, мемлекет басшысы айтып отырған Жаңа Қазақстан – бұл, ең алдымен, Әділетті  Қазақстан және қоғаммен диалог!

– Келесі жиынның Түркістан төрінде өтуі нені меңзейді?

– «Түркістан екі дүние есігі ғой, Түркістан ер Түріктің бесігі ғой» деп алаш ардақтысы  Мағжан Жұмабаев айпақшы, Түркістан – бүкіл түркі әлемінің рухани астанасы, киелі де  қасиетті тарихи орын. Сондықтан, онда да ұлттық маңызға ие келелі мәселелер айтылады деген ойдамын.

– Өз тарапыңыздан қандай мәселе көтеруді ойлап жүрсіз?

– Жылдан-жылға су мәселесі қиындап барады. Өңірде су тапшылығын болдырмау мақсатында «Көкжиде» су қорынан су жеткізу мәселесін қарастырған жөн. «Теңізшевройл» компаниясының үшінші буын зауыты іске қосылғанда мұнай өндіру 27 миллион тоннадан 40 млн. тоннаға жетеді. Сондықтан, компанияның «Игілік» бағдарламасы арқылы төленетін қаржының көлемін ұлғайту мәселесін қарастыру қажет. Бұл көптеген әлеуметттік нысандардың тезірек әрі сапалы салынуына мүмкіндік берер еді.

Сонымен қатар, Атырау облысында жұмыс жасап жатқан «Ембімұнайгаз», «АМӨЗ» және «ҚазТрансОйл» компаниялары әлеуметтік салаға қаржы бөлу мәселесін шеше алмай отыр. Себебі, қаржының «кілті» «Самұрық-Қазына» акционерлік қоғамының құзырында. Демек, мұны шешу жолдарын да қарастыру қажет.

Жоғарыда айтқанымдай, өңір тұрғындарының экологиядан саулығына зияны бар-жоғын анықтау үшін облыс орталығынан экологиялық медициналық зерттеу орталығын ашудың мүмкіндігін қарастыру да – өзекті тақырыптың бірі. Бұл орталықты «Теңізшевройл», «NСOС» сияқты ірі компаниялардың демеушілік қаржысы есебінен салу қажет деп есептеймін. Себебі, бұл компаниялар өнімінде 19-20% көлемінде күкіртті сутегі бар, сонымен қатар, жұмысшылар мен мердігерлер тек солардың тапсырмасымен жұмыс жасайды.

Көкейдегі мәселе – болашақта «Бейнеу-Бозой» автокөлік жолын салуды қарастыру. Егер ол жүзеге асса, елдің оңтүстігінен батыс өңірге ауыл шаруашылығы өнімдерін әкелуге жол ашылар еді. Салауатты өмір салтын кеңінен насихаттау мақсатында Атырау қаласынан «Атырау-Арена» құрылысын салу жолдарын да қарастырған жөн. Бұл нысан жыл бойы спорттың дамуына қосылған қомақты үлес болар еді.

­­– Әңгімеңізге рахмет! Бастамаларға сәттілік тілеймін!